Om heel eerlijk te zijn: ik ben geen fan van de boeken van Adriaan van Dis. Meestal haak ik af na een bladzijde of dertig doorgeworsteld te hebben. Is het te wijten aan zijn ietwat brave taalgebruik? Zijn weinig opwindende thematiek? In ieder geval liet ik zijn nieuwste boek Ik kom terug lang onaangeroerd liggen. Waarom? Feit blijft dat ik een liefhebber ben van onconventionele boeken. Laat mij een totaal andere kijk krijgen, schud mij wakker, overtuig mij met indringende argumenten en ik kleef vast aan de bladzijden.

Ooit was ik in de gelegenheid Van Dis te ontmoeten op een poëziefestival. Een onberispelijke man, keurig in het pak, netjes gekapt, stapte het enigszins rommelige etablissement binnen. Ik dacht een laatdunkende glimlach om zijn mondhoeken te zien spelen. Tijdens die spaarzame momenten heb ik Van Dis ervaren als een vrij gereserveerde man, die bijzonder precies zijn woorden kiest en dienovereenkomstig formuleert. Geen man die snel zijn handen vuil zal maken. Een man met een muur.

Ik kom terug

In Ik kom terug stelt van Dis de moeizame relatie tot zijn moeder aan de orde. Een gevoelig en zeer ongemakkelijk onderwerp, bijna niet te beschrijven zonder jezelf volledig bloot te geven. Het zorgt ervoor dat mijn nieuwsgierigheid naar de mens achter de muur uitmond in het tot de laatste bladzijde uitlezen van dit boek.

In deze roman neemt moeder van Dis een prominente plaats in en degradeert Adriaan zichzelf tot louter biograaf. Moeder heeft genoeg van het leven, ze is oud, heeft heel wat traumatische ervaringen in de Tropen achter de kiezen en ze wil op een bij haar passende wijze afscheid nemen. Een zachte dood. Ze bepaalt dat haar zoon haar daarbij dient te helpen, hetgeen resulteert in veelvuldige bezoekjes van Adriaan waarbij hij onhandige pogingen doet moeders algehele welzijn in goede banen te leiden, maar nergens sprake is van effectief handelen aangaande haar laatste wens.

Van Dis voert met gemengde gevoelens, haat en tederheid wisselen elkaar in hoog tempo af, de opdrachten uit die moeder hem opdraagt. Hij koopt vederlichte amandelkrullen bij Huize van Laack, alleen omdat daar de beste worden gemaakt, zet eindeloos veel potten thee, verwarmt haar kruik en oliet haar krachteloze benen. Gekrompen tot knecht. Ondertussen onthult moeder allerlei tot dan bewust achtergehouden wetenswaardigheden uit haar leven. Ontboezeming na ontboezeming. En Adriaan moet ze allemaal opschrijven, beslist ze. Opdat haar onstuimige leven ten minste één doel heeft gediend: gelezen te worden.

Verdeel en heers

Gaandeweg ontpopt moeder zich als een manupulatieve persoonlijkheid. Hoewel ze eerder aangegeven heeft gestopt te zijn met eten, vindt Adriaan een verstopt restje kippensoep in het keukentje. Hij wendt zich tot halfzus Saskia die, als professioneel verzorgende, korte metten maakt met de verbazingwekkende veerkracht van hun bazige moeder. Een aardbeiendieet wordt ingevoerd. Eerst een kommetje per dag en daarna langzaam afbouwend, het is een oude manier van versterven en heel humaan, oordeelt Saskia.

Adriaan is blij de zorg te kunnen delen, maar de verdeel- en heerstactiek van moeder blijft, ondanks het stervensproces, gewoon doorgaan. Zodra Saskia even uit het zicht is, begint moeder te stoken. Saskia vertrouwt je niet. Saskia is bang dat je mijn bankrekening leegrooft.

Stervensproces

Het doodgaan duurt lang. Adriaan blijft haar verhalen noteren, hoewel ze steeds woester associeert en haar stemmingen wisselen van opstandig naar gelaten. Saskia ontziet Adriaan door het waken van hem over te nemen. En hij laat het zich met graagte welgevallen. Uiteindelijk sterft ze als hij op een literair festival in Parijs verblijft.

Heeft de auteur iets van zijn persoonlijke gevoelens prijs gegeven in deze biografie? Ik denk het niet. De meest eerlijke gedachte komt als hij op de divan ligt bij een bevriende psychologe en constateert dat hij waarschijnlijk na alle harteloze jaren die achter hem liggen nog steeds de aanhankelijke zoon is die hunkert naar een liefhebbende moeder. Ben ik ervan overtuigd geraakt dat Van Dis een empatischer, dus fijngevoeliger persoon is dan degene van wie hij afstamt? Ook niet. De auteur blijft voor mij de afstandelijke man die zijn gemoedsgesteldheid hoogstzelden daadwerkelijk ten toon zal spreiden. Wat ik tevens mis is reflectie, een overpeinzing waarbinnen zijn eigen persoon binnen de ingewikkelde moeder-zoonrelatie, een plek krijgt. Maar Adriaan zou Adriaan niet zijn, als hij niet gestaag door zou gaan met schrijven. En wie weet krijgen we over enkele maanden een boek te zien dat alle missende elementen in zich draagt.

Vond ik het desondanks een goed geschreven boek? Ja, dat wel. Het is knap hoe hij de opgetekende verhalen uit de mond van zijn moeder weet in te passen in de realiteit. Bovendien zag ik voor het eerst hoe van Dis zich weet te bedienen van bloemrijke taal. Geen saaie woorden, maar mooie, kleurrijke zinnen, soms bijna poëtisch. Ik ben in ieder geval een beetje “om”.