Giulia Enders (geboren 1990 in Mannheim) is arts in opleiding. Zij heeft zich gespecialiseerd in gastro-enterologie en heeft over onze spijsvertering een boek geschreven, met als titel De mooie voedselmachine, alles over de darmen, een onderschat orgaan.

Dit boek gaat over poep. Nou ja, grotendeels dan. Preciezer geformuleerd: het gaat over de weg die elke hap van ons voedsel aflegt tussen de mondholte en de “nooduitgang”. Binnen dit traject gebeuren erg belangwekkende processen, die ik me  nog wel enigszins weet te herinneren uit de biologielessen van lang geleden, maar die Enders op een dusdanige, vermakelijke wijze weet te omschrijven, dat ze opnieuw glashelder voor de geest komen te staan.

Hoewel sommige metaforen die zij gebruikt om haar betoog kracht bij te zetten, bij tijd en wijle wel erg kinderlijk zijn geformuleerd (boze tongen zullen het misschien als populistisch definiëren) is dit boek dankzij haar vrolijke en openhartige schrijfstijl voor iedereen toegankelijk. Ook voor al diegenen zonder enige biologische en/of medische achtergrondkennis.

Allergieën

Het lijkt alsof er de laatste decennia een toename is van het aantal voedselallergieën. Enders betoogt dat onze huidige voedingsmiddelenindustrie hier zijn steentje aan bijgedragen heeft, simpelweg door steeds meer allergenen in steeds meer (bewerkte) producten te stoppen. We zijn ons er vaak niet meer van bewust wát we in ons mond stoppen: een paar koekjes om half elf, een snackje tijdens lunchtijd, een pakje opkikkersoep om vier uur, om vervolgens te eindigen met een feestelijk verpakt toetje na de warme maaltijd. Al deze moderne consumpties zitten bomvol fructoses, glucoses, lactoses, gluten en bovendien bevatten ze een scala aan gemodificeerde hulpstoffen. Het is gewoon veel te veel voor ons lichaam om dit op een adequate manier te kunnen te verwerken.

Hoe komt zo’n allergie nu precies tot stand? De belangrijkste fase van onze spijsvertering vindt plaats in de dunne darm, waarvan het gehele oppervlak zich bezighoudt met de allerlaatste verkleining van het voedsel. Hier wordt bepaald of we lactose kunnen verdragen of welke voedingsmiddelen een allergische reactie veroorzaken.

Hoe dan? Als het die dunne darm niet lukt om bijvoorbeeld een eiwit in kleine stukjes te knippen tot aminozuren, kunnen er minuscule stukjes overblijven, die vervolgens in de lymfebaan komen en daar door alerte immuuncellen worden opgemerkt. Zo’n lichaamsvreemde stof wordt onmiddellijk aangevallen. Echter, na verloop van tijd worden de immuuncellen steeds alerter en vooroorzaken al een allergische reactie als je de gewraakte stof alleen nog maar in je mond stopt. Allergenen die voor de meeste moeilijkheden zorgen komen het meest voor in producten die veel proteïnen bevatten: melk, ei en noten. Weinig mensen krijgen een allergische reactie na het eten van ontbijtspek, simpelweg omdat wij zelf uit vlees bestaan.

Vervolgens schrijft Enders dat slechts één op de honderd mensen een genetische glutenintolerantie heeft. Veel meer mensen lijden echter aan een zgn. glutensensitiviteit. Deze laatste groep mensen voelt zich beter bij een glutenvrije voeding, hoewel het onderzoek naar coeliaki negatief uitviel. In tegenstelling tot bij coeliaki zijn de darmvlokken ook niet ontstoken of kapot, maar het immuunsysteem vertelt het darmoppervlak toch dat het eten van te veel brood niet in orde is. Het lijkt een nuanceverschil, maar voor veel mensen die stellig geloven dat ze totaal geen gluten tot zich mogen nemen, is dit een verhelderend inzicht.

Buikgevoel

Een vaststaand gegeven is ook dat wij mensen te ver van ons buikgevoel zijn af komen te staan. Als baby staan we nog wél heel dicht bij onze eigen “ik”. Duidelijk voelbaar en aantoonbaar is dat een baby bestaat uit darm en hersenen, hoe minimaal ontwikkeld die laatste ook moge zijn. Baby’s die honger hebben, gaan vanzelf krijsen. Als ze voldoende hebben, voelen ze zich bevredigd en vallen ze tevreden in slaap.

De nervus vagus (zenuwbaan die loopt van hoofd naar borst- en buikholte) is de snelste weg van de darmen naar onze hersenen. Deze zenuw kan boodschappen uit de darm overbrengen naar de hersenen waar niemand anders (ook jij zelf niet) maar een vermoeden van zou hebben. Naarmate we echter ouder worden, ervaren we de wereld om ons heen steeds meer met onze andere zintuigen. Met andere woorden: de rechtstreekse verbinding tussen darm en hersenen vervaagt.

Gevoelsleven

Onze zintuigen vergaren slechts informatie om op de omgeving te kunnen reageren; de darm is echter een gigantische matrix die ons gevoelsleven registreert en doorwerkt in het onderbewustzijn. Een groot deel van ons welbevinden wordt, óók als we geen baby meer zijn, nog steeds bepaald door ons darmgestel. Inmiddels zijn er in de loop der jaren grote stoorzenders geplaatst op de weg die de nervus vagus aflegt en komen de boodschappen die de darm uitzendt, vaak verstoord of met de nodige ruis aan in onze hersenen.

Prikkelbaar Darm Syndroom

Stress is waarschijnlijk één van de belangrijkste prikkels die darm en hersenen met elkaar “bespreken”. Onopgeloste problemen, tijdsdruk of angst vergen energie en onze hersenen “lenen” die van de darmen. Gevolg: een verminderde slijmproductie en slechtere doorbloeding. Deze laatste twee factoren veroorzaken een dunner wordende darmwand, waardoor meer immuuncellen met signaalstoffen de hersenen bereiken. Bovendien wordt 95% van het gelukshormoon serotonine aangemaakt in de darmcellen. Niet zo verwonderlijk dus dat mensen met buikklachten zich niet helemaal happy voelen. Elders bepleit dat, als wij ons neerslachtig of moedeloos voelen, misschien alleen met onze buik naar de psychiater voelen. Interessant toch?

Met name voor mensen met klachten van het prikkelbare darm syndroom (kortweg PDS) is dit een wetenswaardig gegeven. Gelukkig staat de medische wetenschap wat dit betreft momenteel voor een denkomslag. Voorzichtig aan begint men vraagtekens te zetten bij de absoluut leidende rol van onze hersenen. Anders gezegd: kwalen als PDS worden steeds minder gekwalificeerd als zijnde hypochondrisch.  PDS is gebaat bij gerustgestelde darmen en die bereik je door een betere communicatie tussen darm  en hersenen. In plaats van pijnstillende medicijnen zouden volgens Enders deze mensen beter verlichting kunnen zoeken middels hypnotherapie.

In onze darm bevinden zich circa honderd biljoen bacteriën. Niet zo gek dus dat er in dit dicht bevolkte gebied wel eens iets mis gaat.  Zorg dus goed voor je darmen. stelt Enders. Als je veel meer wilt weten over die kleine wezens die in je darm leven, maar ook hoe je lekker in je vel kan komen te zitten door goed voor je darmen te zorgen, raad ik je aan dit boek aan te schaffen. De mooie voedselmachine bevat een schat aan zinvolle informatie. Het leest heel vlot weg en zet je aan het denken over je eigen eetgedrag en spijsvertering.

N.B. Ik word niet gesponsord om dit artikel te publiceren. Bovendien heb ik geen enkele commerciële connectie met de auteur of uitgever van dit boek. Ik schrijf slechts over zaken die mij persoonlijk in beroering brengen.