Het was altijd behoorlijk afzien, boodschappen doen bij de Appie waar ook mijn bescheiden buitenhuisje gevestigd is. Toen ik twintig jaar geleden mijn oog liet vallen op een plekje dicht achter de Zeeuwse duinen, wist ik natuurlijk dat ik niet de enige was, die aldaar invulling zocht voor recreatie. Wandelen, zwemmen, mountainbiken, zonnen, kitesurfen, alles is mogelijk op dit groen-blauwe puntje van Schouwen-Duiveland. Ik vind een beetje reuring wel aangenaam, dus zag de problemen niet.

Wat ik echter me destijds niet realiseerde was wat een omvangrijke mensenmassa voor invloed kan hebben op je dagelijkse boodschappen. Elke badgast, elke kampeerder moet ook eten en aangezien de volgende fatsoenlijke supermarkt al gauw zo’n 18 km verderop gelegen is, klontert dat complete hevig zwetende zwikkie samen in de relatief kleine Appie waar ik toevallig óók net mijn portie mondvermaak haal.

Maar ziet: het wonder is geschied. Afgelopen winter onderging de winkel een metamorfose. Meer vloeroppervlak, dus minder gedrang bij de favoriete vakantieproducten zoals prefabmaaltijden en bbq-componenten. Op zichzelf al een hele verademing. Het summum van comfortabel winkelen vormt echter nu het zelfscannen. Nee, niet het inmiddels vertrouwde Scan & Go, maar met de handscanner rondlopen, over de prijskaartjes bewegen en na afloop bij de betaalpaal (what’s in a name?) afrekenen met je bankpas. In minder dan een wip gepiept. Heerlijk om weer snel plaats te kunnen nemen in je luie stoel. 

Tot zover de bewieroking, want dan komt het scherm met de mededeling dat er iemand onderweg is. Kennelijk is de combinatie van één flesje bier en mijn jeugdige uitstraling 😜 voldoende om de inspectieploeg te laten opdraven.  Ze moeten altijd van ver komen, ergens uit de binnenlanden van Timboektoe of zo. Daar gaat mijn tijdwinst.

Op weg naar huis, peins ik verder over dit ondoorzichtige systeem van zelfscannen. Persoonlijk zijn de principebeginsels van “mijn en dijn” er bij mij van kinds af ingestampt. Ik durf te beweren dat ik eerlijk ben, daar heb ik geen controlerend systeem voor nodig. Er zullen ongetwijfeld minder brave lieden rondlopen, die wel brood zien in deze manier van afrekenen. Dat brengt mij tot de vraag: hoe wordt bepaald wíe er dan precies gecontroleerd wordt?

Veel willen ze er niet over kwijt, de medewerkers van de supermarkten. Hun computer geeft het aan, zeggen ze, bij wijze van geruststelling. En gij gleuft da? Ik niet. Er mag in dit land wettelijk niet gediscrimineerd worden op uiterlijk of achtergrond, dus niemand zal ooit toegeven dat het controlevolkje op komt draven bij dat shabby uitziende mannetje met zijn overvolle kar. 

Naar mijn stellige overtuiging worden er vooraf ingestelde algoritmes gebruikt, naar keuze van de winkelier. Appie heeft bijvoorbeeld al  zoveel informatie middels de bonuskaart over je koopgedrag verzameld, dat het een klein kunstje is om daar controles op uit te voeren. In het verleden kocht je bijvoorbeeld op zaterdag altijd brood met vleeswaren, terwijl je nu – wanneer je zelf scant – genoegen blijkt te nemen met brood zonder beleg. Dat mag een winkelier op zijn minst merkwaardig vinden en zal daar dan controle op uit willen voeren. Zo zijn er duizenden instructies te bedenken.

Ook (te) lang in een winkel aanwezig zijn, verhoogt de kans op controle. Iemand die bewust wil stelen, zoekt langer naar artikelen die duurder zijn en is dus meer tijd kwijt dan de reguliere bezoeker. Allemaal statistisch op te vragen gegevens waar gebruik van kan worden gemaakt. Winkelbedrijven realiseren zich terdege dat er een percentage omzetverlies is door “per ongeluk” niet gescande artikelen, dus uiteindelijk zal de winkelier altijd slimmer moeten zijn dan de gemiddelde klant.

Weinig mensen zullen er op letten, maar ik heb al twee keer meegemaakt dat er op de zelfscanner een hoger bedrag stond dan op het kaartje bij het betreffende schap. Dat deze fout achteraf keurig wordt gecorrigeerd, doet even niet terzake, ik vind het opvallend dat dit soort onjuistheden in een volledig geautomatiseerd systeem kunnen voorkomen. Wat mij brengt op deze volledig foute gedachte: stel dat er door het zelfscannen 2,5% omzetverlies is en als winkelier zorg je ervoor dat een  gedeelte van je assortiment – zogenaamd ook “per ongeluk” te hoog geprijsd is, dan kun je in principe weer quitte draaien, toch?

Het is mij wel duidelijk. Lange wachttijden aan de kassa staat in de top drie van winkelirritaties.. Dat kost klanten. Voor winkeliers is het dus van belang zoveel mogelijk klanten met zo min mogelijk ergernis in hun toko te zien krijgen. Het zelfscannen draagt daar zeker mede aan bij, maar laten we daarentegen zeker niet zo naïef zijn om te denken dat het allemaal bedacht is ten behoeve van de gehaaste consument. Ik durf mijn schoen ervoor op te eten dat ook de kruidenier van vandaag er voordeel uit weet te halen.

Noem het cynisch of wantrouwend. Ik noem het gezond relativeringsvermogen gecombineerd met een ongebreidelde behoefte om mijn mening te geven en te delen. Wellicht zijn de oprukkende kletskassa’s (de tegenhanger van de zelfscan) juist bedacht voor personen zoals ik: snateren terwijl er niets belangrijks te snateren valt. U was in ieder geval vandaag een fijne toehoorder, waarvoor dank.